Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry u dzieci

Radosław Śpiewak

Uwaga: W 2002 roku ukazała się w czasopiśmie "Allergologie" pogłębiona meta-analiza na temat alergii kontaktowej u dzieci.

→ Dla Pacjenta: Umów się na testy płatkowe
→ Dla Lekarza: Zapisz się na praktyczny kurs testów płatkowych
→ Dla Lekarza: Zamów zestawy do wykonywania testów płatkowych
→ Dla Lekarza: Photopatch Test Course, Kraków 2009

Wydaje się, że częstość kontaktowego zapalenia skóry jest u dzieci wyższa, niż to się na ogół sądzi (17, 24, 25). Publikacje z ostatnich lat dostarczają przekonywujących danych, że do uczulenia na pospolite hapteny może dochodzić już w pierwszych miesiącach życia. Niniejszy artykuł systematyzuje dane z publikacji na temat tego fascynującego zjawiska.

Zależność alergii kontaktowej od wieku

Dość rozpowszechnione przekonania o niskiej częstości uczulenia kontaktowego wśród dzieci zdają się potwierdzać jedynie wyniki badań francuskich, w których odsetek dodatnich testów płatkowych wyniósł 31% wśród dzieci i 66% wśród dorosłych (11). Badania te wydają się jednak odosobnione w swoim wydźwięku, i większość badaczy znajduje fakty popierające twierdzenie przeciwne. Inni francuscy naukowcy, po przebadaniu 337 chorych na wyprysk w wieku 1-15 lat, stwierdzili wyraźnie wyższy odsetek uczulonych wśród dzieci w wieku 1-3 lat (88%) w porównaniu do dzieci starszych (58,9%) (23). Szczególnie istotne w tym aspekcie są wyniki starannie zaplanowanych badań Wantke i wsp. przeprowadzonych na imponującej grupie 1729 austriackich pacjentów (28). Ze względu na wysoką jakość i doniosłość tych badań, ich wyniki zostały przytoczone w tabeli 1 (str. 24). Już pobieżna analiza tych wyników nasuwa wniosek, że uczulenie kontaktowe występuje u dzieci częściej niż u dorosłych.

Częstość występowania alergii kontaktowej w ogólnej populacji dzieci

W 100-osobowej, losowo dobranej grupie hiszpańskich dzieci testy płatkowe z metalami wykazały uczulenie kontaktowe u 20 z nich: w 11 przypadkach alergenem była rtęć a w 9 - nikiel (5). Zbliżony odsetek (24,5%) znaleziono w grupie 85 zdrowych amerykańskich dzieci w wieku od 6 miesięcy do 5 lat, najczęstszymi alergenami kontaktowymi były nikiel, tiomersal, neomycyna, kobalt i katon CG (4). Wśród 562 portugalskich dzieci w wieku szkolnym, alergię kontaktową stwierdzono u 13,3%, najczęściej na neomycynę, tiomersal, żywicę butylofenylowo-formaldehydową oraz substancje zapachowe (2). Można zatem przyjąć, że w generalnej populacji uczulenie kontaktowe występuje u 13,3-24,5% dzieci.

Rozpowszechnienie alergii kontaktowej wśród dzieci z objawami wyprysku

W badaniach włoskich, na 323 dzieci poniżej 14 r.ż. z objawami wyprysku lub łuszczycy dłoni i stóp, u 114 (35,3%) stwierdzono uczulenie na jeden lub więcej alergenów kontaktowych (1). Inni badacze włoscy, wśród 670 dzieci z wypryskiem w wieku od 6 miesięcy do 12 lat odnotowali dodatnie wyniki testów płatkowych u 42%; najczęściej uczulał nikiel, tiomersal, katon CG, substancje zapachowe, neomycyna, alkohole wełny i rtęć. W badaniach tych najwyższa częstość uczulenia przypadała na grupę wiekową od 0,5 do 3 lat (16). Wśród 190 hiszpańskich dzieci w wieku 2-14 lat z objawami wyprysku, testy płatkowe wypadły dodatnio u 67 (35%) (7). We Francji, wśród 337 dzieci w wieku 1-15 lat chorych na wyprysk, odsetek osób z dodatnim wynikiem testów płatkowych wyniósł 66%; najczęściej uczulały nikiel i inne metale, substancje zapachowe oraz składniki gumy. Podobnie jak we wcześniej cytowanych badaniach włoskich, również i tutaj najwyższy odsetek dzieci z dodatnimi wynikami testów skórnych (88%) stwierdzono w grupie wiekowej poniżej 3 lat, w porównaniu do 58,9% wśród dzieci starszych (23). W innych badaniach francuskich, wśród 137 dzieci z rozpoznanym atopowym zapaleniem skóry 43% wykazało w testach płatkowych obecność uczulenia na alergeny kontaktowe: metale, substancje zapachowe, balsam peruwiański, lanolinę, neomycynę i emolienty (9). Podsumowując wyniki przytoczonych badań można stwierdzić, że alergię kontaktową stwierdza się u 35-66% dzieci z różnymi postaciami zapalenia skóry, a grupą wiekową o najwyższym ryzyku uczulenia są dzieci do 3 r.ż.

Atopowe zapalenie skóry a uczulenie kontaktowe

Spośród 30 holenderskich dzieci chorych na atopowe zapalenie skóry (AZS), dodatni wynik testów płatkowych stwierdzono u 14 (46,7%) (18). Prospektywne badania 137 francuskich dzieci chorych na AZS wykazały obecność uczulenia kontaktowego u 43% (9). W badaniach Manziniego i wsp. aż 77% spośród 670 dzieci w wieku od 6 miesięcy do 12 lat z uczuleniem kontaktowym wykazywało cechy atopii; sugeruje to, że atopia jest czynnikiem predysponującym do uczulenia kontaktowego (16). Również wśród norweskich dzieci w wieku 7-12 lat dodatnie wyniki testów płatkowych odnotowano u dzieci z atopią znamiennie częściej (28,8%) niż u dzieci bez cech atopii (17,9%) (8).

Powyższe obserwacje zostały dodatkowo potwierdzone przez wyniki badań nad dziećmi bez objawów wyprysku, świadczące o tym, że obecność atopii zwiększa ryzyko dodatniego wyniku w testach płatkowych (26). Z obowiązku należy odnotować odmienną opinię Lisiego i Simonettiego, którzy po przeanalizowaniu wyników dwukrotnie wykonanych testów płatkowych u 61 dzieci chorych na atopowe zapalenie skóry, doszli do wniosku, że obecność AZS nie powoduje zwiększonego ryzyka uczulenia kontaktowego, mimo osłabienia bariery skórnej (14). Wyraźnie jednak przeważają dane sugerujące, że obecność atopowego zapalenia skóry zwiększa ryzyko uczulenia kontaktowego.

Najczęstsze alergeny kontaktowe powodujące uczulenie u dzieci

Do najczęstszych alergenów kontaktowych uczulających dzieci należą: nikiel, tiomersal, katon CG, substancje zapachowe, neomycyna, balsam peruwiański oraz alkohole wełny. Częstość występowania uczulenia na poszczególne alergeny u dzieci została przedstawiona w tabeli 2. Na szczególną uwagę zasługuje tiomersal, organiczny związek rtęci dodawany do szczepionek jako środek konserwujący. Patrizi i wsp. opisali 5 dzieci chorych na atopowe zapalenie skóry w wieku 7-28 miesięcy, u których po podaniu szczepionek konserwowanych tiomersalem doszło do wyraźnego zaostrzenia zmian skórnych - u wszystkich test płatkowy z tiomersalem był dodatni (19).

U dzieci z uczuleniem kontaktowym na obuwie najczęstszym alergenem są składniki gumy (22). W grupie 29 brytyjskich dzieci z zapaleniem skóry stóp, u 15 stwierdzono obecność uczulenia kontaktowego - najczęściej na składniki gumy oraz leki zewnętrzne (6).

Wykonanie testów płatkowych u dzieci

Na potrzeby badania dzieci do 6 r.ż. Roul i wsp. zaproponowali ograniczenie standardu europejskiego do 17 alergenów wymienionych w tabeli 3 (23). Po przeanalizowaniu wyników testów naskórkowych u dzieci, Pevny i wsp. doszli do wniosku, że dzieci należy testować takimi samymi stężeniami alergenów jak osoby dorosłe (20).

Należy podkreślić, że analogicznie do sposobu postępowania u dorosłych, każdy dodatni wynik wymaga od lekarza szczegółowego rozważenia, czy dany alergen jest rzeczywiście istotny klinicznie (8, 23).

Postępowanie lecznicze

Leczenie alergicznego kontaktowego zapalenia skóry u dzieci jest tematem bardzo złożonym i zasługuje na odrębny artykuł. W tym miejscu możliwości lecznicze zostaną zaledwie wymienione. Dodatni wynik testu płatkowego o potwierdzonej istotności klinicznej jest podstawą działań zmierzających do ograniczenia kontaktu chorego z danym alergenem. Odpowiednie natłuszczanie i nawilżanie skóry, rozważna kortykoterapia oraz niekiedy środki redukujące stanowią podstawę leczenia miejscowego (12). Uzupełniająco w leczeniu wyprysku kontaktowego stosuje się antyhistaminiki drugiej generacji, takie jak loratadyna, terfenadyna i cetyryzyna (10, 15).

Podsumowanie

• Wśród losowo dobranych dzieci, dodatnie wyniki testów płatkowych stwierdza się u 13,3-24,5%, co najmniej połowa tych wyników okazuje się klinicznie istotna.
• Częstość alergii kontaktowej wśród dzieci poniżej 3 lat może być wyższa niż wśród dzieci starszych i osób dorosłych.
• Obecność atopowego zapalenia skóry zwiększa ryzyko uczulenia kontaktowego.
• Najczęstszymi alergenami kontaktowymi uczulającymi dzieci są: nikiel, tiomersal, substancje zapachowe, chrom, chlorek etylortęci, kobalt, neomycyna, składniki gumy, balsam peruwiański oraz kalafonia.

→ Dla Pacjenta: Umów się na testy płatkowe
→ Dla Lekarza: Zapisz się na praktyczny kurs testów płatkowych
→ Dla Lekarza: Zamów zestawy do wykonywania testów płatkowych
→ Dla Lekarza: Photopatch Test Course, Kraków 2009

Piśmiennictwo

1. Ayala F. et al: A multicentre study of contact sensitization in children. Gruppo Italiano Ricerca Dermatiti da Contatto e Ambientali (GIRDCA). Contact Dermatitis 1992; 26 (5): 307-10. 2. Barros M.A. et al.: Patch testing in children: a study of 562 schoolchildren. Contact Dermatitis 1991; 25 (3): 156-9. 3. Brasch J, Geier J.: Patch test results in schoolchildren. Results from the Information Network of Departments of Dermatology (IVDK) and the German Contact Dermatitis Research Group (DKG). Contact Dermatitis 1997; 37 (6): 286-93. 4. Bruckner A.L. et al.: Does sensitization to contact allergens begin in infancy? Pediatrics 2000; 105 (1): e3. 5. Camarasa J.M. et al.: Sensibilizacion a metales en ninos. Med-Cutan-Ibero-Lat-Am 1982; 10 (3): 183-6. 6. Cockayne S.E. et al.: Foot dermatitis in children: causative allergens and follow-up. Contact Dermatitis 1998; 38 (4): 203-6. 7. de la Cuadra Oyanguren J. et al.: Dermatitis alergica de contacto en la infancia: 1972-1987. An Esp Pediatr 1989; 30 (5): 363-6. 8. Dotterud LK, Falk ES. Contact allergy in relation to hand eczema and atopic diseases in north Norwegian schoolchildren. Acta Paediatr 1995; 84 (4): 402-6. 9. Giordano-Labadie F. et al.: Frequency of contact allergy in children with atopic dermatitis: results of a prospective study of 137 cases. Contact Dermatitis 1999; 40 (4): 192-5. 10. Górski P (red.): Leki przeciwhistaminowe w praktyce alergologa i lekarza rodzinnego. Warszawa: UCB Institute of Allergy; 2000. 11. Guillet MH, Guillet G.: Enquete allergologique chez 251 malades atteints de dermatite atopique moderee ou severe. Frequence et interet du depistage de l'eczema de contact, de l'allergie alimentaire et de la sensibilisation aux aeroallergenes. Ann Dermatol Venereol 1996; 123 (3): 157-64. 12. Klaschka F.: Das Ekzem. Hautkrankheit, Allergie-Phänomen, Berufsdermatose. Berlin: BMV; 1995. 13. Kuiters G.R. et al.: Allergic contact dermatitis in children and young adults. Arch Dermatol 1989; 125 (11): 1531-3. 14. Lisi P., Simonetti S.: Contact sensitivity in children and adults with atopic dermatitis - a chronological study. Dermatologica 1985; 171 (1): 1-7. 15. Lutsky B.N. et al.: Comparative study of the efficacy and safety of loratadine syrup and terfenadine suspension in the treatment of chronic allergic skin diseases in a pediatric population. Arzneimittelforschung 1993; 43 (11): 1196-9. 16. Manzini B.M. et al.: Contact sensitization in children . Pediatr Dermatol 1998; 15 (1): 12-7. 17. Mortz C.G., Andersen K.E.: Allergic contact dermatitis in children and adolescents. Contact Dermatitis 1999; 41 (3): 121-30. 18. Oranje A.P. et al.: Immediate- and delayed-type contact hypersensitivity in children older than 5 years with atopic dermatitis: a pilot study comparing different tests. Pediatr Dermatol 1994; 11 (3): 209-15. 19. Patrizi A. et al.: Sensitization to thimerosal in atopic children. Contact Dermatitis 1999; 40 (2): 94-7. 20. Pevny I. et al.: Patch testing in children. (I) Collective test results; skin testability in children. Contact Dermatitis 1984; 11 (4): 201-6. 21. Rademaker M, Forsyth A.: Contact dermatitis in children. Contact Dermatitis 1989; 20 (2): 104-7. 22. Roul S. et al.: Footwear contact dermatitis in children. Contact Dermatitis 1996; 35 (6): 334-6. 23. Roul S. et al.: Usefulness of the European standard series for patch testing in children. A 3-year single-centre study of 337 patients. Contact Dermatitis 1999; 40 (5): 232-5. 24. Rudzki E. i wsp.: Alergia kontaktowa u dzieci. Przegl Dermatol 1987; 74 (4-5): 322-6. 25. Rudzki E, Rebandel P.: Contact dermatitis in children. Contact Dermatitis 1996; 34 (1): 66-7. 26. Sanz Ortega J. et al.: Prevalencia de la sensibilizacion a alergenos de contacto entre la poblacion infantil atopica y no atopica sin dermatitis. An Esp Pediatr 1990; 33 (4): 339-42. 27. Stables G.I. et al.: Patch testing in children. Contact Dermatitis 1996; 34 (5): 341-4. 28. Wantke F. et al.: Patch test reactions in children, adults and the elderly. A comparative study in patients with suspected allergic contact dermatitis. Contact Dermatitis 1996; 34 (5): 316-9. 29. Wilkowska A. et al.: Contact allergy in children. Cutis 1996; 58 (2): 176-80.

© Radosław Śpiewak