|
Historia związków medycyny i palinologii sięga XIX wieku, kiedy to Bostock, a następnie Blackley wysunęli przypuszczenie, że wdychanie bliżej nieokreślonych "wyziewów" traw może być przyczyną zespołu przykrych dolegliwości dotyczących głównie dróg oddechowych ale również i innych narządów. Bostock dla określenia tej choroby wprowadził nazwę "gorączka sienna", obecnie bardziej popularne są określenia "alergia pyłkowa", "pyłkowica" lub (mające nieco węższe znaczenie) "katar sienny". O społecznym znaczeniu choroby świadczy fakt, że chorzy na pyłkowicę jako pierwsi w historii medycyny tworzyli w różnych krajach grupy samopomocy, które w XIX wieku były zjawiskiem zupełnie wyjątkowym. Z początku nie było jasne, jaki konkretnie czynnik oraz w jaki sposób wywoływał gorączkę sienną, uwagę na pyłek jako pierwszy zwrócił Elliotson (1831). Na ostateczną odpowiedź trzeba jednak było poczekać do początku XX wieku, kiedy to pojawiła się nowa, dynamicznie rozwijająca się dziedzina medycyny - alergologia. |
W drugiej i trzeciej dekadzie ubiegłego stulecia fakt istnienia alergii na pyłek roślin wiatropylnych nie budził już wątpliwości wśród lekarzy Europy Zachodniej. W latach 1935-1936, zajmujące się alergologią kliniki w Strasburgu, Zurychu i Wiedniu odwiedził krakowski lekarz. Był to Mieczysław Obtułowicz (1902-1970), nestor polskiej alergologii, który przeszczepił do Polski tę młodą wówczas dziedzinę medycyny (Obtułowicz 1997). Szczególnie żywe zainteresowanie wzbudzi-ła u niego alergia właśnie na pyłek roślin, czego efektem było ukazanie się w 1939 roku jego artykułu "O nieżycie pyłkowym" w czasopiśmie "Biologia Lekarska" (Obtułowicz 1939). W artykule tym, obok rozważań nad chorobami wywoływanymi przez pyłek, zamieszczono tablice przedstawiające czas i nasilenie kwitnienia traw i zbóż oraz drzew w okolicach Krakowa. Tablice zestawiono na podstawie rękopisu profesora Nowakowskiego z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Było to jeszcze wprawdzie zastosowanie fenologii a nie aeropalinologii dla potrzeb medycyny, jednak po raz pierwszy w historii zwrócono uwagę polskich lekarzy na zjawisko pylenia jako potencjalną przyczynę chorób. W pracy tej autor przedstawił ponadto dane dotyczące wymiarów ziarn pyłku oraz jego transportu w atmosferze, już wówczas rozumiał on zatem, że wiedza aeropalinologiczna ma praktyczne implikacje w medycynie.
Po przerwie przypadającej na II Wojnę Światową i trudny okres powojenny, do tematu powrócono w Krakowie w latach sześćdziesiątych. Biorąc pod uwagę znaczne podobieństwo alergii pyłkowej do alergii na spory grzybów pleśniowych, pomiary stężenia zarodników grzybów w powietrzu przeprowadziła w Krakowie i Rabce w roku 1960 Anna Weiss - asystentka kierowanego przez profesora Obtułowicza Oddziału Alergologicznego Akademii Medycznej. Korzystała ona przy tym z pomocy profesora Bolesława Smyka z krakowskiej Akademii Rolniczej (Weiss 1962). Badania przeprowadzone przez Weiss należy uznać za pierwsze w Polsce pomiary stężenia zarodników grzybów pleśniowych dla potrzeb medycznych. Zgodnie z relacją Krystyny Obtułowicz, od wczesnych lat sześćdziesiątych (prawdopodobnie od roku 1963) dr Weiss z profesorem Smykiem i doktorem Cienciałą prowadziła obserwacje opadu pyłku roślin wiatropylnych dla potrzeb alergologii na tere-nie Krakowa, Szczawnicy i Rabki. Wyniki tych badań nie zostały jednak opublikowane. Śmierć Anny Weiss w 1969 roku oraz Mieczysława Obtułowicza w roku następnym na całą następną dekadę przerwała badania nad medycznymi aspektami aeropalinologii w Krakowie.
W latach siedemdziesiątych trud badań aeropalinologicznych dla potrzeb alergologii podjęły inne ośrodki krajowe. Kontynuację prac nad omawianymi zagadnieniami w tym okresie zawdzięczamy lekarzom-laryngologom. W Warszawie analizy aeropalinologiczne przeprowadził w latach 1971-1972 Edward Zawisza, laryngolog, późniejszy Konsultant Krajowy ds. Alergologii (Zawisza 1974). W Bydgoszczy w latach 1972-1974 badania aeropalinologiczne prowadził laryngolog Ryszard Gniazdowski we współpracy z botanikiem Franciszkiem Klimasem. W swoich pracach Gniazdowski podkreślał znaczenie w praktyce medycznej obserwacji nie tylko aeropalinologicznych lecz również fenologicznych, czym nawiązywał do klasycznej pracy Obtułowicza (Gniazdowski 1976). W roku 1977 w Łodzi pomiary aeropalinologiczne dla potrzeb alergologii prowadził również laryngolog Krzysztof Buczyłko oraz biolog Małgorzata Wnuk (Buczyłko, Wnuk 1979). We wszystkich wymienionych badaniach stosowano metody grawimetryczne.
Na lata osiemdziesiąte przypadło zjawisko zastępowania wyrywkowych pomiarów trwających jeden, maksymalnie kilka sezonów, obserwacjami ciągłymi oraz stopniowe wprowadzanie metod wolumetrycznych. W Krakowie od 1982 roku prowadzone są stałe pomiary stężenia pyłku roślin wiatropylnych przez interdyscyplinarny zespół pod kierunkiem lekarza, Krystyny Obtułowicz i botanika, Kazimierza Szczepanka (Obtułowicz i in. 1990). Zespół ten jako pierwszy podjął współpracę z Europejską Siecią Monitorowania Aeroalergenów (European Aeroallergen Network, EAN) (Szczeklik i in. 1991). W Rabce, z inicjatywy ówczesnego dyrektora, profesora Jana Rudnika, w 1985 roku Zespół Pediatryczny Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc zakupił dwa aparaty Burkarda. Od roku 1987 pomiary wolumetryczne w Rabce prowadzone są regularnie (Ryszard Kurzawa i Józef Gaweł). W 1988 roku pomiary wolumetryczne zainicjowano w Krakowie (Krystyna Obtułowicz i Kazimierz Szczepanek) oraz w Łodzi (Piotr Rapiejko i Krzysztof Buczyłko). W roku 1988 w Łodzi powstał Ośrodek Badania Alergenów Środowiskowych (OBAŚ) zorganizowany i prowadzony przez laryngologa, Piotra Rapiejkę. OBAŚ koordynował z początku pracę dwóch punktów pomiarowych w Łodzi i jednego w Piotrkowie Trybunalskim. W roku 1989 Ośrodek został przeniesiony do Warszawy, gdzie jednocześnie zapoczątkowano pomiary wolumetryczne (Rapiejko 1996). W tym samym roku prasa, radio i telewizja rozpoczęły regularne publikowanie informacji o stężeniach pyłku dla osób uczulonych.
Na początku lat dziewięćdziesiątych, rosnące zainteresowanie palinologią wśród alergologów oraz organizacja coraz to nowych punktów pomiarowych w Polsce zaowocowały szybkim rozwojem sieci ogólnokrajowej. W ciągu kilku lat działania, w ramach współpracy Ośrodka Badania Alergenów Środowiskowych z jednostkami naukowymi w różnych częściach kraju, zorganizowano około 20 stałych lub sezonowych punktów pomiarowych (Rapiejko 1996). Ważne z medycznego punktu widzenia pomiary stężenia pyłku roślin wiatropylnych i spor grzybów pleśniowych prowadzi ponadto ogólnokrajowa sieć pięciu punktów pomiarowych koordynowana przez Kazimierza Szczepanka z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz pięć dalszych, niezależnych punktów, zorganizowanych przeważnie przez ośrodki alergologiczne, również komercyjne, co wydatnie świadczy o znaczeniu obserwacji aeropalinologicznych dla alergologii. Informacje dla pacjentów i lekarzy rozpowszechniane są obecnie przez liczne gazety, stacje radiowe i telewizyjne o zasięgu lokalnym i ogólnokrajowym. W latach 90-tych doszło ponadto do dalszego zacieśnienia współpracy między lekarzami-alergologami a botanikami-palinologami, a zainicjowane w tej dekadzie interdyscyplinarne konferencje poświęcone problemom z pogranicza medycyny i aeropalinologii cieszą się dużym zainteresowaniem przedstawicieli obu dziedzin. Dowodem tego jest statystyka z drugiego międzynarodowego sympozjum "Pollens and Pollinosis", które odbyło się w 1995 roku Lublinie, w którym wzięło udział ponad 120 przyrodników i lekarzy; wygłoszono wówczas 47 doniesień (Śpiewak 1995).
Stosownie do znaczenia aeropalinologii, zagadnieniom tym poświęca się sporo uwagi w programie kształcenia lekarzy-alergologów. Rośnie również liczba lekarzy zajmujących się naukowo różnymi aspektami pylenia oraz molekularnej budowy pyłku. Jest to zrozumiałe wobec danych epidemiologicznych, które wykazują, że pyłek roślin wiatropylnych jest obecnie odpowiedzialny za 10-15% wszystkich chorób alergicznych. W świetle przytoczonych danych nie budzi wątpliwości, że zagadnienia aeropalinologii mają wielkie znaczenie praktyczne w ciągle zyskującej na znaczeniu dziedzinie medycyny, jaką jest alergologia.
© Radoslaw Spiewak
| Contact Dr. Spiewak | Back to monograph list | Website's front page |