Rycina 1. Gołębniki na strychu są typowym miejscem bytowania obrzeżka gołębiego Argas reflexus. Stanowią one istotne zagrożenie dla zdrowia mieszkańców.
|
Streszczenie: Obrzeżek gołębi Argas reflexus jest ektopasożytem ptaków, którego typowym żywicielem jest gołąb. W przypadku niedostępności naturalnego żywiciela, kleszcz ten może atakować ludzi. Na Górnym Śląsku, ludzie mieszkający w pobliżu miejsc gniazdowania ptaków często są atakowani przez obrzeżka gołębiego. Ukłucia tego kleszcza mogą wywoływać poważne reakcje alergiczne, w tym śmiertelny wstrząs anafilaktyczny. W niniejszym artykule opisujemy wyniki badań przeprowadzonych u rezydentów 9 mieszkań nawiedzanych przez obrzeżki gołębie. Osoby te zostały poddane badaniom lekarskim, wykonano u nich skórne testy punktowe, a także oznaczono poziom IgE swoistego wobec alergenów obrzeżka. Alergen do testów został wyprodukowany z obrzeżków znalezionych w mieszkaniach badanych osób. W badaniach udział wzięło 15 spośród 18 zaproszonych mieszkańców. W tej grupie, 8 osób skarżyło się na dolegliwości prowokowane przez obrzeżki. U wszystkich ośmiu testy skórne z alergenem obrzeżka wypadły dodatnio, natomiast swoiste IgE w surowicy udało się wykryć u 3 osób (zakres stężeń: 0,38-0,84 kUA/l; klasa CAP 1-2). Ostatecznie u 1 osoby rozpoznano uogólnioną pokrzywkę i astmę, u 1 osoby - uogólnioną pokrzywkę, zaś u pozostałych sześciu - miejscowe odczyny alergiczne po ukłuciach obrzeżków. Wśród 7 mieszkańców, którzy nie zgłaszali dolegliwości prowokowanych przez obrzeżki, wyniki wszystkich testów były ujemne. Na marginesie tych badań opisano ponadto przypadek osoby, która w dzieciństwie uczuliła się na obrzeżki po kilku wizytach w opuszczonym gołębniku. Dodatnie testy skórne (++) oraz swoiste IgE (0,78 kUA/l; klasa CAP 2) utrzymywały się u tej osoby 30 lat później mimo braku narażenia. Artykuł omawia również dostępne metody usuwania kleszcza gołębiego A. reflexus. Słowa kluczowe: Argas reflexus, obrzeżek gołębi, kleszcz gołębi, pasożyty ptaków, reakcje alergiczne, alergia, gołębie. |
Reprint (PDF)
English Version
Linki: |
Górny Śląsk jest zurbanizowanym i gęsto zaludnionym obszarem w południowej Polsce. Od setek lat hodowla gołębi była ulubionym sposobem spędzania wolnego czasu przez Ślązaków. Wiele gołębników instalowano na strychach domów (Ryc. 1) lub na podwórkach, w sąsiedztwie ludzkich mieszkań. Z biegiem czasu część gołębi zdziczała i stała się towarzyszem uciążliwym i zagrażającym zdrowiu publicznemu. W niniejszym artykule opisujemy rozwój alergii na obrzeżki gołębie (Argas reflexus) wśród rezydentów 9 mieszkań nawiedzanych przez obrzeżki z sąsiadujących miejsc gniazdowania zdziczałych gołębi.
|
Rycina 1. Gołębniki na strychu są typowym miejscem bytowania obrzeżka gołębiego Argas reflexus. Stanowią one istotne zagrożenie dla zdrowia mieszkańców. |
Miejsce badań. Badaniami objęto 9 mieszkań, w których pojawiały się obrzeżki gołębie (Argas reflexus). Mieszkania te były zlokalizowane z 6 różnych budynkach wielopiętrowych w 4 sąsiadujących miastach Górnego Śląska: Bytom, Świętochłowice, Chorzów, Katowice. Szczegółowy opis mieszkań oraz ich otoczenia przedstawiono w Tabeli 1.
Zbieranie stawonogów do identyfikacji. Obrzeżki gołębie są aktywne w nocy, a w ciągu dnia kryją się w szczelinach. Dlatego przeszukano szczeliny ścian i podłóg, wypatrując stawonogów w świetle latarki. Szczególną uwagę zwrócono na obecność odchodów obrzeżków, ponieważ ich kryjówki zdradza nagromadzenie odchodów w jednym miejscu obecność [4]. W każdym mieszkaniu znaleziono po kilka egzemplarzy kleszczy w różnych fazach rozwojowych: dorosłe osobniki żeńskie i męskie, nimfy I i nimfy II. Zebrane kleszcze zakonserwowano w 70% alkoholu etylowym. Następnie w laboratorium wykonano preparaty w płynie Faura zgodnie z opisaną wcześniej metodyką [2]. Na podstawie stwierdzonych cech morfologicznych [2, 29], badane kleszcze zostały zidentyfikowane jako obrzeżek gołębi A. reflexus (Ryc. 2).
|
Rycina 2. Żeński osobnik obrzeżka gołębiego Argas reflexus, powiększenie × 8. Długość × szerokość obrzeżków mieści się w zakresie 4,5-10,3 × 3,9-7,2 mm. |
Badana grupa. Zaproszenie do udziału w badaniach otrzymali wszyscy mieszkańcy mieszkań, w których potwierdzono obecność obrzeżka gołębiego. Spośród 18 mieszkańców, 15 wzięło udział w badaniach (Tab. 1). W tej grupie 8 osób zgłaszało dolegliwości chorobowe powodowane przez ukłucia kleszczy (osoby określane dalej jako "Pacjenci", 3 mężczyzn i 5 kobiet w wieku 25-78 lat). Pozostałych 7 badanych (4 mężczyźni i 3 kobiety w wieku 14-47 lat) nie odczuwali dolegliwości, lecz poprosili o badanie z powodu obaw wywołanych obecnością kleszczy w mieszkaniu. Wyniki badań osób z tej grupy, która dalej będzie określana jako "Kontrola" wykorzystano w niniejszej pracy jako wartości referencyjne.
Przygotowanie ekstraktu obrzeżka A. reflexus do testów alergologicznych. Dojrzałe obrzeżki zebrane w analizowanych mieszkaniach wysuszono, rozkruszono, a następnie zawieszono w (0,10 g/ml) w mieszaninie glicerolu i roztworu fizjologicznego NaCl (1:1 v/v). Zawiesinę pozostawiono na noc w temperaturze 4°C, a następnego dnia odwirowano, nadsącz przefiltrowano przez filtr bakteriologiczny i rozcieńczono do stężenia 5000 PNU/ml oznaczonego zgodnie z pracą [24]. W celu wykluczenia reakcji fałszywie dodatnich, punktowe testy skórne z uzyskanym roztworem wykonano u 5 ochotników (laboranci i pielęgniarki) - u wszystkich dały one wynik ujemny. W celu detekcji IgE (sIgE) swoistego wobec alergenów A. reflexus-przygotowano ImmunoCAP™-y ze zmielonych suchych ciał obrzeżków zebranych w nawiedzanych mieszkaniach zgodnie z opisaną wcześniej metodologią [11]. Ekstrakt alergenowy został związany kowalencyjnie związanych z fazą stałą za pomocą metody opisanej w [6].
Badanie lekarskie. Wywiad lekarski zebrano za pomocą standardowego kwestionariusza. Ponadto u badanych wykonano skórne testy punktowe (SPT), oznaczono poziom IgE całkowitego (tIgE) oraz swoistego (sIgE) wobec alergenów obrzeżka gołębiego A. reflexus. SPT wykonano na przedniej powierzchni przedramienia z zastosowaniem standardowych lancetów (Nexter-Allergopharma, Katowice). Odczytu reakcji skórnej z zapisem wielkości bąbla i rumienia dokonywano po 20 minutach. Skalę nasilenia odczynu oceniano przez porównanie średnicy bąbla powstałego w miejscu testu z alergenem obrzeżka do średnicy bąbla kontrolnego wywołanego roztworem histaminy (1 mg/ml). Bąbel o średnicy < 50% bąbla kontrolnego uznawano za odczyn ujemny (-), bąbel o średnicy 50-99% oznaczano jako (+), 100-150% jako (++), a powyżej 150% jako (+++). Od badanych pobrano próbki krwi w celu oznaczenia IgE całkowitego oraz swoistego wobec A. reflexus w surowicy za pomocą metody fluoroenzymatycznej (FEIA) w aparacie UniCAP™ 100E zgodnie z zaleceniami producenta (Pharmacia Diagnostics AB, Uppsala, Szwecja). Całkowite stężenie IgE oznaczano za pomocą komercyjnych odczynników firmy Pharmacia, za prawidłowe uznawano wyniki poniżej 120 kU/l. IgE swoiste wobec alergenów A. reflexus oznaczano za pomocą ImmunoCAP™-ów specjalnie wykonanych na potrzeby tego badania zgodnie z procedurą opisaną powyżej. Za wynik dodatni uznawano stężenie sIgE równe lub większe od 0,35 kUA/l.
| Mieszkania nawiedzane przez obrzeżka gołębiego A. reflexus | Badani zgłaszający dolegliwości prowokowane przez obrzeżki ("Pacjenci") | Badani nie zgłaszający dolegliwości ("Kontrole") | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Mieszkanie | Miasto | Opis | Nr(1) | Płeć, wiek(2) | Objawy od | |
| A | Bytom | Mieszkanie na najwyższym piętrze. Po raz pierwszy obrzeżki zauważono 6 lat temu, kilka miesięcy po wypędzeniu gołębi z poddasza i zamurowaniu otworów wentylacyjnych. Inwazje obrzeżków ustały po zamontowaniu nowych okien. | 1 | M, 39 | 6 lat | K, 47 |
| B | Bytom | Mieszkanie na najwyższym piętrze. Po raz pierwszy obrzeżki zauważono 5 lat temu, kilka miesięcy po wypędzeniu gołębi z poddasza i zamurowaniu otworów wentylacyjnych. Obrzeżki obserwowane wiosną i latem, najczęściej w pobliżu okien. | 2 | M, 78 | 5 lat | - |
| C | Bytom | Mieszkanie na najwyższym piętrze. Po raz pierwszy obrzeżki zauważono 5 lat temu, od tego czasu regularnie znajdowane nowe okazy. | 3 | K, 40 | 5 lat | - |
| D | Świętochłowice | Mieszkanie na najwyższym piętrze. Inwazje obrzeżków gołębich z sąsiedniego poddasza, na którym stwierdzono obecność gniazd gołębich. Po raz pierwszy obecność kleszczy zauważono 4 lata temu. | 4 | M, 47(3) | 20 lat | - |
| E | Bytom | Mieszkanie na najwyższym piętrze. Obrzeżki gołębie po raz pierwszy zauważono 2 lata temu. | 5 | K, 25 | 5 miesięcy | M, 26 |
| F | Bytom | Mieszkanie na najwyższym piętrze. Po raz pierwszy obrzeżki zauważono 6 lat temu, kilka miesięcy po wypędzeniu gołębi z poddasza i zamurowaniu otworów wentylacyjnych. | 6 | K, 37 | 6 lat | M, 39 M, 14 K, 16 |
| G | Katowice | Mieszkanie na najwyższym piętrze. Na poddaszu ponad mieszkaniem był gołębnik, który zlikwidowano 3 lata temu. Zdziczałe gołębie nadal używają tego poddasza do gniazdowania. Obrzeżki gołębie po raz pierwszy zauważono w mieszkaniu 2 lata temu. | 7 | K, 45 | 2 lata | - |
| H | Chorzów | Od 6 lat mieszkanie nawiedzają obrzeżki gołębie, które wpełzają przez okno. Na fasadzie budynku regularnie przesiadują gołębie. | 8 | K, 25 | 6 lat | - |
| I | Bytom | Mieszkanie z adaptacji strychu, na którym wcześniej gniazdowały zdziczałe gołębie. Obrzeżki gołębie po raz pierwszy zauważono 7 lata temu. Każdego roku znajdowane są nowe kleszcze, pomimo powtarzanych "dezynfekcji". | - | - | - | M, 43 K, 43 |
| 1Numeracja pacjentów zgodna z Tabelą 2. 2M - mężczyzna, K - kobieta, wiek w latach. 3Ten pacjent od dzieciństwa był aktywnym hodowcą gołębi. | ||||||
Alergię na obrzeżka gołębiego (A. reflexus) rozpoznano u wszystkich ośmiu osób zgłaszających objawy po ukłuciach tego kleszcza. U sześciu były to miejscowe skórne odczyny alergiczne, u pozostałych dwóch - układowe reakcje alergiczne objawiające się jako pokrzywka uogólniona u jednego oraz pokrzywka uogólniona i astma u drugiego pacjenta. Ukłucia kleszczy oraz prowokowane przez nie objawy chorobowe zwykle stwierdzano w nocy lub następnego ranka. Skórne testy punktowe z alergenem obrzeżka były dodatnie u wszystkich 8 pacjentów, natomiast IgE swoiste wobec alergenów A. reflexus udało się wykryć w surowicy trzech z nich. Tabela 2 zawiera szczegółowe informacje na temat objawów prowokowanych przez ukłucia obrzeżków oraz wyniki testów alergologicznych. U 7 osób z grupy kontrolnej, reakcje na ukłucia obrzeżków co najwyżej ograniczały się do chwilowej bolesności i pojawienia się ciemnoczerwonej plamki w miejscu ukłucia. W grupie tej nie obserwowano dodatnich testów skórnych, nie wykryto również w surowicy IgE swoistego wobec alergenów A. reflexus.
| Nr | Płeć, wiek | Objawy prowokowane przez ukłucia obrzeżka | A. reflexus-sIgE (kUA/l) | A. reflexus-SPT | Interpretacja reakcji na ukłucia A. reflexus | Inne alergie | Inne SPT(1) | tIgE(2) (kU/l) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | M, 39 | Świąd i bąble na całym ciele oraz duszność po ukłuciach obrzeżków gołębich. Objawy pojawiają się zawsze w nocy, za każdym razem obrzeżki znajdywane w łóżku lub jego pobliżu. | 0,84 (CAP 2) | ++(3) | Uogólniona pokrzywka i astma | - | - | 69,1 |
| 2. | M, 78 | Świąd, rumień i obrzęk w miejscu ukłucia utrzymujące się przez 1-2 dni. W mieszkaniu wielokrotnie znajdywano obrzeżki, najczęściej w pobliżu okien. | 0,79 (CAP 2) | +++ | Miejscowa reakcja alergiczna | - | - | 6,9 |
| 3. | K, 40 | Świąd i obrzęk w miejscu ukłucia, następnie naciek i martwica, która wygoiła się po miesiącu. Żywe kleszcze znajdywane wiele razy. | 0,38 (CAP 1) | +++ | Miejscowa reakcja alergiczna | - | - | 826,4 |
| 4. | M, 47 | Świąd i obrzęk twarzy utrzymujące się przez 1-2 dni. Objawy pojawiają się tylko, gdy jest w domu. | <0,35 (CAP 0) | ++ | Miejscowa reakcja alergiczna | - | - | 72,6 |
| 5. | K, 25 | Świąd, rumień, grudki i pęcherzyki w miejscu ukłucia utrzymujące się przez 1-2 tygodnie. | <0,35 (CAP 0) | + | Miejscowa reakcja alergiczna | - | - | 18,0 |
| 6. | K, 37 | Świąd i obrzęk w miejscu ukłucia utrzymujące się przez 1-2 tygodnie. | <0,35 (CAP 0) | + | Miejscowa reakcja alergiczna | Sezonowy nieżyt nosa | pyłki chwastów + | 24,8 |
| 7. | K, 45 | Świąd i bąble na całym ciele utrzymujące się przez 1-2 dni. | <0,35 (CAP 0) | + | Pokrzywka uogólniona | Całoroczny nieżyt nosa | D. pteronyssinus + | 229,4 |
| 8. | K, 25 | Świąd i obrzęk kończyn dolnych po ukłuciach A. reflexus utrzymujący się do 3-4 tygodni. | <0,35 (CAP 0) | + | Miejscowa reakcja alergiczna | Całoroczny nieżyt nosa | D. pteronyssinus ++ | 56,5 |
| 1SPT - skórne testy punktowe; Oprócz alergenu A. reflexus, u pacjentów wykonano testy punktowe z sierściami zwierząt I, pyłkami drzew I, pyłkami drzew II, pyłkami traw/zbóż, pyłkami chwastów, pleśniami I, Dermatophagoides pteronyssinus, Blatella germanica (Allergopharma, Reinbeck, Niemcy). 2tIgE - całkowity poziom immunoglobuliny E w surowicy; wartości prawidłowe poniżej 120 kUA/l. 3W związku z występowaniem w przeszłości silnych reakcji układowych, testy skórne u tego pacjenta zostały wykonane z alergenem A. reflexus rozcieńczonym do 20% stężenia stosowanego u pozostałych pacjentów. | ||||||||
W trakcie przygotowań do badań przypadkowo wykryto alergię na obrzeżki gołębie u pierwszego autora niniejszej pracy. Autor ten zdołał odtworzyć okoliczności, w jakich doszło do tego uczulenia. Najprawdopodobniej miało ono miejsce 30 lat wcześniej (lata 1970-e) w Tarnowie, 180 km na wschód od miejsca obecnych badań. W wieku około 8 lat próbował on uprzątnąć opuszczony gołębnik na poddaszu. Po kilku wizytach, w ciągu krótkiego czasu od wejścia do gołębnika pojawiał się intensywny świąd skóry, bąble, nieżyt nosa i duszność, co zmusiło go do zaprzestania tej działalności. Wydaje się, że między pierwszą i ostatnią obecnością w gołębniku upłynęło nie więcej niż 2 tygodnie. Od tamtego czasu nigdy więcej nie przebywał on w miejscach gniazdowania gołębi, a cała historia utonęła w mroku niepamięci aż do obecnych badań. Skórne testy punktowe z alergenem obrzeżka sprowokowały odczyn dodatni (++), zaś poziom sIgE wyniósł 0,78 kUA/l (klasa CAP 2). Opisany osobnik jest obciążony atopią, z poziomem całkowitego IgE wynoszącym 490,3 kU/l i potwierdzoną alergią typu I na liczne aeroalergeny.
Problem zdziczałych gołębi bytujących w bezpośredniej bliskości ludzi na całym świecie stanowi poważny problem zdrowotny. Ptaki te mogą przenosić na człowieka aż 60 różnych czynników chorobotwórczych - wirusów, bakterii, grzybów i pierwotniaków [14,31]. Człowieka mogą również atakować żywiące się krwią gołębi ektopasożyty gołębie, między innymi pchła gołębia Ceratophylus collumbae [15], ptaszyniec Dermanyssus gallinae [12, 26], roztocz ptasi Ornithonyssus sylviarum [32], a najczęściej obrzeżek gołębi Argas reflexus [19, 21, 28, 33]. Pierwsza na Górnym Śląsku obserwacja ciężkiego odczynu alergiczny u osoby ukłutej przez obrzeżka gołębiego została opisana przez Grzybka i wsp. w roku 1973 (cytat wg [34]). Zaniepokojenie opinii publicznej rozbudziły kolejne informacje o częstym występowaniu kleszcza A. reflexus w lokalnych gniazdach gołębi [1]. W 1993 roku odnotowano przypadek śmiertelnego wstrząsu anafilaktycznego po ukłuciu obrzeżka [5]. Od tego wypadku mieszkańcy zaczęli domagać się od administratorów domów usuwania gniazd gołębich. Niestety, nieumiejętnie wykonane usunięcie gniazd może spowodować więcej szkód niż pożytku. W przypadku nieprzeprowadzenia skutecznej dezynsekcji w miejscach gniazdowania, kleszcze pozostają i po pewnym czasie głodzenia zaczynają szukać nowego żywiciela. W miastach, takim "zastępczym" żywicielem nierzadko stają się ludzie. W typowych sytuacjach ataki kleszcza A. reflexus na ludzi rozpoczynają się po likwidacji gniazd gołębich w sąsiedztwie, lub mają miejsce w mieszkaniach zaadaptowanych ze strychów, na których wcześniej gniazdowały gołębie. Potwierdza się w zdecydowanej większości mieszkań opisanych w niniejszej pracy (patrz Tabela 1).
Podstawą zapobiegania reakcjom alergicznym na obrzeżki u ludzi jest skuteczne usunięcie tych krwiopijnych pasożytów z miejsc gniazdowania gołębi. Niestety kleszcz ten posiada szereg cech, które utrudniają jego likwidację. Dorosły osobnik A. reflexus może przeżyć 5, a nawet więcej lat bez pokarmu [9]. Istnieją doniesienia o ludziach atakowanych po raz pierwszy przez obrzeżki nawet 13 lat po usunięciu sąsiadujących gołębników [23]. Larwy A. reflexus przeżywają rok bez żerowania, podczas gdy nimfy mogą przetrwać ponad 3 lata głodzenia [8]. Obrzeżki gołębie kryją się w najgłębszych szczelinach, do których z trudem wnikają pestycydy, co więcej mogą one wstrzymać oddychanie na kilka godzin, przez co krótkodziałające pestycydy są nieskuteczne [3, 7]. Nawet w przypadku zastosowania długo zalegających pestycydów, długi cykl życiowy obrzeżka zwiększa jego szanse przeżycia. Wreszcie, w jednym gnieździe gołębim mogą znajdować się tysiące obrzeżków (Mayer 1954, cytat za [13]) - ta wielka liczebność również sprawia, że kompletna likwidacja obrzeżka gołębiego jest bardzo trudna. Konieczne jest powtarzanie dezynsekcji przez fachowca [17]. Do czasu ostatecznej likwidacji obrzeżków, można zastosować rozwiązania doraźne, które uniemożliwiają obrzeżkom wnikanie do mieszkań: Do parapetów okiennych oraz wokół innych otworów, przez które obrzeżki wchodzą do mieszkania, należy przykleić dwustronną taśmę klejącą. Podczas próby przepełznięcia, A. reflexus przykleja się do taśmy i pozostaje unieruchomiony (Haag-Wackernagel, informacja ustna). To proste rozwiązanie pomaga powstrzymać inwazję obrzeżków do czasu wykonania profesjonalnej dezynsekcji.
Dautel i Kahl [7] zaproponowali następującą strategię likwidacji obrzeżka gołębiego (A. reflexus):
Jeżeli nie jest możliwe zastosowanie powyższej strategii lub okaże się ona nieskuteczna, spróbować można innych pestycydów, w odniesieniu do których istnieją doniesienia o skuteczności wobec kleszczy z rodzaju Argas: permetryny [10], iwermektyny [25] lub Bacillus thuringiensis [16]. Można ponadto spróbować repelentów w celu odstraszenia kleszczy z bezpośredniego otoczenia ludzi. Wykazano skuteczność permetryny i DEET (N,N-dietylo-m-toluamid) w stosunku do spokrewnionego z obrzeżkiem gołębim kleszcza Argas persicus [10, 20, 22]. Po skutecznej likwidacji obrzeżka gołębiego należy zapobiec możliwej powtórnej inwazji:wszelkie otwory, przez które gołębie mogłyby dostać się do budynku powinny zostać trwale zablokowane (np. montaż gęstej siatki drucianej lub zamurowanie). W przypadku miejsc gniazdowania na zewnątrz budynku konieczny jest montaż instalacji wypłaszających [13].
Spis cytowanych publikacji można znaleźć w oryginalnej wersji artykułu (jęz. ang.).
© Radoslaw Spiewak. (contact).
This page is part of the www.RadoslawSpiewak.net website.
Document created: 29 January 2010, last updated: 20 May 2013.
