Kosmetyki do cery trądzikowej dostępne w drogeriach: Analiza deklarowanych składników aktywnych oraz substancji potencjalnie niebezpiecznych

Dominika Macioł, Katarzyna Kordus, Radosław Śpiewak

Zakład Dermatologii Doświadczalnej i Kosmetologii, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków

Źródło: Macioł D, Kordus K, Śpiewak R. Kosmetyki do cery trądzikowej dostępne w drogeriach: Analiza deklarowanych składników aktywnych oraz substancji potencjalnie niebezpiecznych. Estetol Med Kosmetol 2012; 2 (3): 83-88.

Fragmenty artykułu:

Trądzik pospolity (acne vulgaris) jest powszechnym, przewlekłym schorzeniem, dotyczącym okolic łojotokowych (twarz, klatka piersiowa, plecy). To schorzenie charakteryzuje się występowaniem zaskórników, wykwitów grudkowych, krostkowych oraz zmian ropnych i blizn [1]. Biorąc pod uwagę lokalizację zmian oraz ich uporczywość i przewlekłość choroby, może ona stanowić poważny problem psychologiczny dla osób borykających się z trądzikiem. Etiopatogeneza trądziku nie jest do końca wyjaśniona, nakłada się na nią kilka czynników, m.in. zwiększona produkcja sebum, nadmierne rogowacenie, kolonizacja bakterii (Propionibacterium acnes), jak również zaburzenia hormonalne. Stan zapalny jest konsekwencją wpływu wymienionych czynników [2]. Androgeny odgrywają kluczową rolę w patogenezie trądziku, a ich nadprodukcja sprzyja powstawaniu zmian trądzikowych. Jednakże u większości pacjentów poziom androgenów nie jest podwyższony. Postuluje się, iż androgeny nasilają powstały już trądzik lub przyczyniają się do jego rozwoju. Androgeny wpływają na powiększenie gruczołów łojowych oraz na zwiększoną sekrecję łoju [3]. Wydzielina sebocytów pełni ważną rolę w etiologii trądziku, a zmniejszenie produkcji sebum przyczynia się do poprawy cery trądzikowej [1]. Czynnikiem predysponującym do powstawania zaskórników jest nadmierne rogowacenie przewodów wyprowadzających i ujść gruczołów łojowych. Przypuszcza się, iż nieodpowiednia dieta oraz zanieczyszczenie środowiska może odgrywać rolę w powstawaniu i przebiegu trądziku [1].

Kosmetyki przeciwtrądzikowe są szeroko stosowane do pielęgnacji cery osób borykających się z tym schorzeniem w celu złagodzenia objawów. W myśl ustawy o kosmetykach z dnia 30 marca 2001 roku "Kosmetykiem jest każda substancja chemiczna l ub m ieszanina, przeznaczone do zewnętrznego kontaktu z ciałem człowieka: skórą, włosami, wargami, paznokciami, zewnętrznymi narządami płciowymi, zębami i błonami śluzowymi jamy ustnej, których wyłącznym lub podstawowym celem jest utrzymanie ich w czystości, pielęgnowanie, ochrona, perfumowanie, zmiana wyglądu ciała lub ulepszenie jego zapachu" [4]. Natomiast "składnikiem czynnym kosmetyku jest substancja, która powoduje wystąpienie biochemicznych, chemicznych, fizycznych lub fizykochemicznych efektów wpływających na fizjologię i funkcjonowanie skóry, błon śluzowych i ich przydatków, włącznie z włosami i zębami" [5]. Substancje aktywne, występujące w kosmetykach przeciwtrądzikowych muszą spełniać szereg określonych funkcji, które wpływają pozytywnie na stan cery trądzikowej. Znajomość czynników mających znaczenie w powstaniu i rozwoju trądziku pozwala na wyodrębnienie funkcji, jakie powinny posiadać składniki aktywne, zawarte w kosmetykach. Sugerując się listą funkcji składników kosmetycznych zawartą w Dzienniku Urzędowym EU [6] oraz biorąc pod uwagę patogenezę tego schorzenia można wyodrębnić cztery główne funkcje jakie powinien spełniać skuteczny preparat przeciwtrądzikowy (tabela 1). W preparatach kosmetycznych występują substancje stosowane z ograniczeniem stężenia wg dyrektywy, które w dalszej części pracy będą nazywane substancjami "problematycznymi".

W codziennej pielęgnacji cery trądzikowej istotne jest używanie kilku kosmetyków, które będą stanowiły kompleksową pielęgnację [7]. Właściwe ich wybranie i stosowanie w odpowiedniej kolejności może przyczynić się do osiągnięcia pożądanego celu. Wyróżnia się m.in. preparaty do demakijażu, które służą do usunięcia kosmetyków kolorowych i do oczyszczenia skóry twarzy, toniki do odświeżenia i przywracania cerze właściwego pH. Kremy są jednym z najważniejszych preparatów do pielęgnacji skóry, a ich główną funkcją jest utrzymanie prawidłowej gospodarki wodno-tłuszczowej w naskórku. Wykazują one różne zastosowania i można je podzielić na czyszczące, ochronne, nawilżające i inne. Można spotkać się również z podziałem kremów na nocne i dzienne - różnią się one tym, że dzienne szybciej się wchłaniają, zazwyczaj mają lżejszą konsystencję, natomiast nocne zawierają więcej substancji biologicznie czynnych [8]. Maseczki kosmetyczne występują najczęściej w postaci past czy gęstych emulsji i służą do uzupełnienia zabiegów kosmetycznych. Typowe maseczki zastygają na skórze i tworzą powłokę, pod którą dokonuje się oczyszczanie, wygładzanie cery oraz przenikanie substancji aktywnych [9]. Maseczki często stosuje się podczas zabiegów kosmetycznych w celu złagodzenia podrażnień oraz odżywienia skóry. Preparaty punktowe znajdują zastosowanie w redukcji zmian trądzikowych, gdyż przyspieszają proces regeneracji w miejscu wystąpienia wykwitów. Działają one kojąco, często pełnią też rolę korektorów kamuflujących zmiany na skórze.

Pielęgnacja skóry trądzikowej powinna być prowadzona w sposób racjonalny, zgodnie z zaleceniem dermatologa, lub przez kosmetologa. Sama pielęgnacja skóry nie wystarczy by wyleczyć trądzik, gdyż funkcją kosmetyków nie jest leczenie, a jedynie mogą je wspomagać. Dopiero właściwy, indywidualny dobór leków przeciwtrądzikowych oraz umiejętnie dobrana codzienna pielęgnacja mogą skutecznie przeciwdziałać trądzikowi. Nasuwa się przy tym pytanie, czy kosmetyki przeciwtrądzikowe oferowane w handlu detalicznym cechują się satysfakcjonującą skutecznością i bezpieczeństwem stosowania.

Cel

Celem pracy była analiza składu kosmetyków do pielęgnacji cery trądzikowej dostępnych w drogeriach pod kątem występowania składników aktywnych oraz substancji zakazanych do stosowania w kosmetykach lub dopuszczonych do stosowania w ograniczonych stężeniach w związku ze znanym potencjałem uczulającym i drażniącym.

Materiał i metody

Analizą objęliśmy 50 losowo wybranych kosmetyków do codziennej pielęgnacji cery trądzikowej dostępnych w drogeriach, w podziale na 5 grup po 10 produktów: preparaty do demakijażu, toniki, preparaty punktowe, kremy i maski, w których nazwie lub opisie występowały słowa "trądzik", "wypryski", "acne", "wągry", "zaskórniki", "niedoskonałości" i "pryszcze". Pierwszym etapem pracy była identyfikacja wyżej wymienionych kosmetyków oraz dokumentacja fotograficzna etykiet na opakowaniach produktów z nazwą i przeznaczeniem oraz składem wg nomenklatury INCI (International Nomenclature of Cosmetic Ingredients, Międzynarodowe Nazewnictwo Składników Kosmetyków). Analizowane preparaty były dostępne w drogeriach sieciowych Rossman, Jasmin i Natura. Analiza składu kosmetyku polegała na określeniu funkcji wszystkich składników występujących w danym produkcie. W analizie wykorzystaliśmy bazę internetową COSING. Baza COSING została powołana do życia zgodnie z "Rozporządzeniem o kosmetykach" Parlamentu i Rady Europejskiej z 2009 roku (OJ 2009 L 342/59 ) oraz "Dyrektywą kosmetyczną" (OJ 2011 1976L0768). Baza ta zawiera autoryzowane przez Komisję Europejską informacje na temat składników kosmetycznych (m. in. nazwę INCI, funkcje, jakie spełnia w kosmetyku). Po przeanalizowaniu składników chemicznych preparatów oraz ustaleniu ich funkcji, wyodrębniliśmy substancje aktywne, a także składniki potencjalnie niebezpieczne wymienione w załącznikach do "Dyrektywy Kosmetycznej": "Lista substancji zabronionych w produkcie kosmetycznym" (List of substances prohibited in cosmetic product) oraz "Lista substancji, które mogą być stosowane z pewnym ograniczeniem" (List of substances which cosmetic products must not contain except subject to the restrictions laid down). Funkcje dodatkowe poszczególnych składników zostały określone na podstawie bazy internetowej Kosmopedia, założonej przez grupę niezależnych ekspertów oraz specjalistów zrzeszonych w Polskim Związku Przemysłu Kosmetycznego [10]. Biorąc pod uwagę główne elementy patogenezy trądziku czyli zwiększoną produkcję łoju, nadmierne rogowacenie przewodów wyprowadzających i ujść gruczołów łojowych, wpływ bakterii Propionibacterium acnes na rozwój stanu zapalnego wyodrębniliśmy substancje aktywne o funkcjach przeciwłojotokowych, keratolitycznych, przeciwbakteryjnych i przeciwzapalnych.

Wyniki

W deklarowanym składzie 50 analizowanych kosmetyków zidentyfikowaliśmy 353 unikalne składniki, w tym 45 substancji aktywnych i 46 substancji "problematycznych", to jest objętych ograniczeniami stosowania w kosmetykach. Wśród aktywnych składników analizowanych preparatach najczęściej występowały substancje przeciwbakteryjne, a najrzadziej przeciwzapalne. Dwa preparaty w ogóle nie zawierały aktywnych substancji przeciwtrądzikowych (tabela 2). Tylko 2 (4%) spośród przeanalizowanych 50 kosmetyków przeciwtrądzikowych dostępnych w drogeriach nie zawierały żadnych substancji "problematycznych" (maska Dermaglin i preparat punktowy Garnier).

W analizowanych preparatach występowało 45 unikalnych substancji aktywnych, poszczególne kosmetyki zawierały ich od 0 do 8 (mediana=3, moda=2). Dwa (4%) spośród analizowanych preparatów nie zawierały żadnego składnika aktywnego, najczęstsze były preparaty zawierające po 2 składniki aktywne (13 preparatów, 26%). Do najczęściej dodawanych do analizowanych preparatów substancji aktywnych należał alkohol denaturowany (20 preparatów, 40%), kwas salicylowy (17, 34%), piroglutaminian cynku (14, 28%) i kwas mlekowy (12, 24%). "Substancje problematyczne" były obecne w 48 (96%) analizowanych preparatach kosmetycznych, wśród nich konserwanty (46, 92%) i środki zapachowe (25, 50%). Inne niż konserwanty i składniki zapachowe "substancje problematyczne" występowały w 29 (58%) produktach kosmetycznych. W analizowanych kosmetykach znajdowało się od 0 do 17 substancji problematycznych (mediana = 6, moda = 3). Najczęściej występującymi "problematycznymi" konserwantami były metyloparaben (obecny w 23 preparatach, 46%) oraz fenoksyetanol (17, 34%). Spośród środków zapachowych, najbardziej rozpowszechniony był linalol i limonen, każdy z nich obecny w 17 (34%) produktach. Z innych substancji stosowanych z ograniczeniem należy wymienić wodorotlenek sodu (17 preparatów, 34%). Rozkład substancji aktywnych i "substancji problematycznych" w analizowanych preparatach kosmetycznych przedstawia rycina 1. Współczynnik korelacji między liczbą składników aktywnych i konserwantów w poszczególnych produktach wyniósł 0,19, co wskazuje na słabą wzajemną zależność [11]. Współczynnik korelacji między liczbą składników aktywnych i substancji zapachowych wyniósł -0,16, co wskazuje na słabą współzależność między liczbą substancji aktywnych i substancji zapachowych w produktach.

Dyskusja

Niniejsza analiza wykazała, że nie wszystkie produkty sprzedawane w drogeriach jako przeciwtrądzikowe faktycznie spełniają przypisywaną im funkcję. Dwa z nich nie zawierały aktywnych składników przeciwtrądzikowych, zawierały za to konserwanty i środki zapachowe o znanym działaniu uczulającym. Najczęściej stosowaną substancją aktywną był kwas salicylowy, który był obecny w co trzecim preparacie. Kwas salicylowy działa m.in. keratolitycznie oraz przeciwzapalnie, a jego skuteczność przeciwtrądzikową potwierdzono w badaniach naukowych [12,13]. Kolejnym składnikiem aktywnym, który występował w co czwartym preparacie był kwas mlekowy. Ten alfa-hydroksykwas wykazuje szereg funkcji przeciwtrądzikowych m. in. działa keratolitycznie, przeciwbakteryjnie, wykazuje zdolności wiązania wody i redukcji blizn potrądzikowych [14,15]. Warto wspomnieć o jeszcze jednym składniku aktywnym analizowanych preparatów: nikotynamidzie, który wpływa na poprawę funkcji skóry, zmniejsza przebarwienia oraz stan zapalny w trądziku [7]. Skuteczność nikotynamidu w zwalczaniu trądziku pospolitego potwierdzono w badaniach randomizowanych [16].

Liczne składniki kosmetyków, w tym substancje aktywne, środki zapachowe i konserwanty wykazują właściwości haptenów, czyli substancji o małej masie cząsteczkowej mogących przenikać przez nieuszkodzoną barierę naskórkową i wywoływać alergię kontaktową [17]. Powszechne występowanie w kosmetykach substancji "problematycznych" niesie za sobą ryzyko reakcji alergicznych [18, 19]. Stan zapalny skóry w trądziku może zwiększać ryzyko rozwoju alergii na składniki kosmetyków, dlatego powinno się ograniczać występowanie substancji "problematycznych" w kosmetykach do pielęgnacji cery trądzikowej.

Środki zapachowe uczulają coraz częściej i zajmują drugie miejsce pod względem częstości uczuleń, zaraz po alergii na nikiel. Powszechnie występujące w analizowanych produktach substancje zapachowe limonen, linalol, cytral, geraniol, eugenol i salicylan benzylu są haptenami o znanym potencjale uczulającym [20, 21]. Środki zapachowe wywołują nadwrażliwość u 1-6% populacji generalnej [22]. Substancje zapachowe zwiększają jedynie atrakcyjność produktu, a ich występowanie w preparatach przeciwtrądzikowych nie ma uzasadnienia biologicznego. Natomiast konserwanty pełnią ważną funkcję w kosmetykach, gdyż zwiększają ich trwałość. Ponieważ jednak konserwanty również mogą wywoływać uczulenia, należy wybierać te najbardziej bezpieczne dla skóry. Wśród analizowanych kosmetyków najliczniejszą grupę konserwantów stanowiły parabeny (estry kwasu p-hydroksybenzoesowego). Parabeny same w sobie są stosunkowo słabymi uczulaczami, jednak ich powszechne stosowanie i obecność w bardzo licznych preparatach do codziennej pielęgnacji sprawia, że ich efekt uczulający może się kumulować [23].

Zestawiając przedstawioną w niniejszej pracy analizę 50 kosmetyków przeciwtrądzikowych dostępnych w drogeriach z przeprowadzoną według tej samej metodologii analizą 50 kosmetyków przeciwtrądzikowych dostępnych w aptekach [24] można stwierdzić, że liczba składników w preparatach "aptecznych" jest z reguły wyższa niż w kosmetykach drogeryjnych. Dotyczy to zarówno liczby składników aktywnych, jak i "problematycznych". W losowej próbie 50 kosmetyków przeciwtrądzikowych sprzedawanych w aptekach, autorzy zidentyfikowali 70 unikalnych składników aktywnych, oraz 59 substancji "problematycznych". W 50 kosmetykach przeciwtrądzikowych sprzedawanych w drogeriach było 45 unikalnych składników aktywnych i 46 substancji "problematycznych". Zatem sprzedawane w aptekach kosmetyki przeciwtrądzikowe mogą być wprawdzie bardziej skuteczne, jednak zarazem mniej bezpieczne od produktów przeciwtrądzikowych sprzedawanych w drogeriach. Jednak poszukując odpowiedniego preparatu przeciwtrądzikowego, należy kierować się przede wszystkim dużą zawartością składników aktywnych i małą ilością substancji "problematycznych" (przede wszystkim substancji zapachowych), a nie miejscem sprzedaży, nazwą czy ceną.

Wnioski

1. Nie wszystkie dostępne w drogeriach kosmetyki przeznaczone do pielęgnacji skóry trądzikowej zawierają składniki aktywne wspomagające leczenie trądziku.
2. Zdecydowana większość kosmetyków przeciwtrądzikowych dostępnych w drogeriach zawiera składniki "problematyczne" w tym konserwanty i substancje zapachowe o znanym potencjale uczulającym i drażniącym.
3. Zestawienie wyników niniejszej pracy z analizą kosmetyków aptecznych wykazuje, że przeciwtrądzikowe kosmetyki sprzedawane w drogeriach różnią się od dostępnych w aptekach kosmetyków przeciwtrądzikowych mniejszym bogactwem składników aktywnych, ale i mniejszą liczbą składników "problematycznych".

Powiązane artykuły:

• Rzeźnik SZ, Kordus K, Śpiewak R. Kosmetyki do cery trądzikowej dostępne w aptekach: Analiza deklarowanych składników aktywnych oraz substancji potencjalnie niebezpiecznych. Estetol Med Kosmetol 2012; 2(3): 77-82.
• Rzeznik SZ, Kordus K, Spiewak R. "Kosmeceutyki" i "dermokosmetyki" - unikalna kategoria produktów do pielęgnacji skóry czy zwykły chwyt marketingowy? Estetol Med Kosmetol 2012; 2(4): 101-104.

Ta strona jest częścią serwisu www.RadoslawSpiewak.net.
© Radoslaw Spiewak (kontakt).
Document created: 1 February 2014, last updated: 11 April 2015.